Katedra Socjologii Prawa

Projekt badawczy pt.: „Alternatywne metody rozwiązywania sporów w polskim systemie prawnym – teoria i praktyka" jest realizowany przez zespół składający się głównie z członków Centrum Alternatywnego Rozwiązywania Sporów przy WPiA UJ. Zasadniczym zamierzeniem badaczy jest przeprowadzenie systematycznej i szeroko zakrojonej analizy problematyki alternatywnych metod rozwiązywania sporów pod kątem ich praktycznego zastosowania w polskim systemie prawnym. Wydaje się, że szczególne znaczenie w tym zakresie posiada postępowanie mediacyjne, które w największym stopniu służy rzeczywistemu rozwiązaniu konfliktu między stronami, przez co daje szansę na skuteczną realizację rozjemczej funkcji prawa. Metodzie tej zespół badawczy poświęci szczególną uwagę również ze względu na jej dynamiczny rozwój i zdobywanie coraz większego znaczenia praktycznego. W ramach projektu badawczego będą też analizowane: negocjacje, arbitraż i metody mieszane. Zespół badawczy skoncentruje się w szczególności na analizie:

1. Teoretycznych modeli rozumowań stosowanych w różnych trybach rozwiązywania sporów przez prawo, obejmujących zarówno tryb klasyczny (adjudykacyjny), jak i tryby postklasyczne (arbitrażowy, mediacyjny, negocjacyjny).
2. Genezy i ocenie zarówno aktualnie obowiązujących regulacji prawnych oraz orzecznictwa, jak i literatury dotyczącej alternatywnych sposobów rozwiązywania sporów w odniesieniu do poszczególnych gałęzi prawa: cywilnego, karnego, administracyjnego. W zakres projektu wchodzi również analiza postępowania w sprawach nieletnich oraz postępowania karnego wykonawczego. Rozważania dogmatyczne dotyczące stosowania prawa będą służyć m.in. ukazaniu polskich regulacji na tle rozwiązań prawnych stosowanych w innych krajach europejskich.
3. Dotychczasowych badań empirycznych dotyczących sądowych i pozasądowych metod rozwiązywania sporów, analizie danych statystycznych. Kolejnym krokiem będzie przeprowadzenie badań własnych oraz opracowanie ich wyników. Celem empirycznej części projektu jest przeprowadzenie badań na temat społecznej oceny polskiego prawa i jego stosowania w zakresie sądowych i pozasądowych dróg rozwiązywania sporów. Badania dotyczyć będą wiedzy Polaków na temat regulacji prawnych w zakresie możliwości sądowego rozwiązywania sporów oraz arbitrażu i mediacji, jako trybów alternatywnych oraz wiedzy na temat regulacji prawnych dotyczących zawierania ugód. Druga grupa pytań dotyczyć będzie oceny skuteczności (zalet i wad) poszczególnych trybów alternatywnego rozstrzygania sporów oraz oceny rozwiązywania sporów prawnych w drodze zawarcie ugody. Kolejnym zagadnieniem badawczym będzie społeczna ocena skuteczności różnych trybów rozwiązywania sporów w odniesieniu do poszczególnych rodzajów spraw: cywilnych, administracyjnych, karnych oraz w odniesieniu do statusu stron: między osobami fizycznymi, między konsumentem a przedsiębiorcą, między pracownikiem a pracodawcą, między osobą fizyczną a organem administracji państwowej, między sprawcą a pokrzywdzonym, między prokuraturą (lub policją) a oskarżonym (lub skazanym). W celu uzupełnienia danych zebranych w badaniach społeczeństwa oraz uzupełnienia analiz dogmatycznych przeprowadzone zostaną wywiady pogłębione z przedstawicielami poszczególnych zawodów prawniczych tj. z sędziami, prokuratorami, adwokatami, radcami prawnymi oraz z osobami sprawującymi funkcje mediatorów. Pozwoli to w większym stopniu poznać poglądy ekspertów, którzy na co dzień stykają się z różnymi metodami alternatywnego rozwiązywania sporów. Wyniki badań zostaną również porównane w pewnym zakresie z podobnymi, pionierskimi badaniami prowadzonymi przez ośrodek krakowski w latach 80. dwudziestego wieku pod kierownictwem Profesor Marii Boruckiej-Arctowej.

Wyżej wymienione części projektu badawczego mają charakter komplementarny, gdyż dopiero zastosowanie podejścia interdyscyplinarnego do problematyki alternatywnych metod rozwiązywania sporów pozwoli na pełną realizację celów grantu.
Celem końcowym projektu, oprócz opracowań monograficznych w powyższych zakresach, będzie sformułowanie wniosków dla polityki prawa oraz sformułowanie postulatów de lege ferenda, z których najważniejsze zostaną zebrane w monografii poświęconej kompleksowej analizie alternatywnych metod rozwiązywania sporów w polskim systemie prawnym. Tak określone cele mogą zostać osiągnięte dzięki zbudowaniu interdyscyplinarnego zespołu badawczego, w skład którego wchodzą teoretycy i filozofowie prawa, socjolodzy prawa oraz specjaliści z zakresu poszczególnych gałęzi prawa.