Katedra Socjologii Prawa

Katedra Socjologii Prawa WPiA UJ zaangażowała się w europejski projekt badawczy poświęcony problematyce przemocy seksualnej wobec kobiet, nękania (stalking) oraz strachu przed przestępczością – Gender – based Violence, Stalking and Fear of Crime (GAP). W badaniach uczestniczą mgr Magdalena Klosa oraz dr hab. Janina Czapska, prof. UJ – pełniąca funkcję koordynatora projektu na terenie Polski. Badania GAP zostały zaplanowane na okres trzech lat (będą realizowane do końca 2011 r.). Szczegółowe informacje można znaleźć na oficjalnej stronie internetowej projektu: www.gendercrime.eu.

Działania prowadzone w ramach grantu są ukierunkowane na dokonanie rzetelnej analizy zagadnień społecznych, będących przedmiotem ożywionych dyskusji dotyczących zarówno ich społecznego zakresu i przyczyn, jak też kwalifikacji prawnej czy penalizacji. Badania są prowadzone równocześnie na pięciu uniwersytetach w Europie: Ruhr-University Bochum w Niemczech, University of Bologna we Włoszech, Universitat Autònoma de Barcelona w Hiszpanii, Keele University w Wielkiej Brytanii oraz na Uniwersytecie Jagiellońskim. Koordynatorem jest ośrodek uniwersytecki w Bochum.

Jednym z kluczowych elementów badań jest skierowana do studentek ankieta on-line. Na użytek badań opracowano kwestionariusz ankiety obejmujący problemy molestowania, nękania oraz przemocy seksualnej. Uzyskane wyniki zostaną poddane analizie ilościowej.

Badania będą ponad to obejmowały zorganizowanie dyskusji zogniskowanych z uczestniczkami pierwszego etapu badań (ochotniczkami), poświęconych poczuciu bezpieczeństwa na terenie Uczelni i metodom poprawy sytuacji w tym zakresie. Program grantu przewiduje także przeprowadzenie wywiadów z ekspertami specjalizującymi się w zagadnieniach przemocy wobec kobiet, stalkingu oraz szeroko rozumianego bezpieczeństwa. Zogniskowane dyskusje i wywiady z ekspertami zostaną opracowane przy pomocy metod typowych dla analizy jakościowej.

Udział w projekcie oznacza aktywne włączenie się w ogólnoeuropejski nurt badań oraz rozwój komplementarnych studiów nad zagadnieniem przemocy uwarunkowanej płciowo. Współpraca specjalistów, reprezentujących różnorodne dyscypliny naukowe stanowi poważne wyzwanie. Socjologowie, kryminolodzy, lekarze oraz prawnicy współpracując w ramach badań GAP wnoszą nową jakość do badań interdyscyplinarnych.

W wyniku przeprowadzonych badań spodziewamy się zdobyć wiedzę o konkretnych postulatach i propozycjach działań dotyczących polityki bezpieczeństwa na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wyniki zostaną przekazane władzom UJ w postaci zweryfikowanych wniosków mogących stanowić punkt wyjścia do wprowadzenia niezbędnych zmian. Angażując się w to przedsięwzięcie możemy również przyczynić się do ulepszenia sieci instytucji poradnictwa i pomocy w skali miasta, aby stawały się bardziej efektywnymi ośrodkami wsparcia dla osób, które zostały doświadczone przez pośrednią lub bezpośrednią przemoc seksualną.

Na końcu przedstawionej przez nas ankiety, poprosiliśmy Respondentki o napisanie komentarzy, uwag i zastrzeżeń na temat kwestionariusza, który właśnie wypełniły. Oprócz wielu ciepłych słów, podziękowań czy cennych uwag metodologicznych pojawiły się też pytania. Dlatego poniżej zamieszczamy krótki wywiad, który jest próbą odpowiedzi na Wasze wątpliwości.

Pytanie Uczestniczki: Niewiele jest pytań dotyczących innego rodzaju przestępstw (kradzieże, pobicia)

Magdalena Klosa: Nasze badania dotyczą tylko i wyłącznie przemocy seksualnej skierowanej przeciwko kobietom, a także ich poczuciu bezpieczeństwa na uniwersytecie w kontekście zagadnienia przemocy seksualnej. Dotychczas prowadzono wiele badań zajmujących się kompleksowo przestępczością, my chcieliśmy się skupić na jednym wycinku dotyczącym przemocy seksualnej dotykającej studentki naszego uniwersytetu. Szczegółowość badań zmusiła nas do porzucenia wszelkich innych aspektów „codziennej" przestępczości.

P: Ankieta zakłada, że UJ jest jedyną  uczelnią i nie bierze pod uwagę innych.

Badania prowadzone są przez naszą Uczelnię i dlatego są skupione na naszych Studentkach. Założenie jest podobne jak przy semestralnych ocenach pracowników. Nawet, jeśli ktoś studiuje na innej uczelni, USOS pyta go tylko o zadowolenie z pracowników UJ. Osobiście mam nadzieję, że jeśli prowadzone przez nas badania okażą się cennym źródłem informacji, inne uczelnie podejmą wspólny trud dialogu na temat bezpieczeństwa wszystkich Studentów krakowskich uczelni.

P: Ankieta zakłada, że każde zainteresowanie wykazane przez mężczyznę to coś złego. Sugerujecie, że mężczyźni nie mają prawa kontaktu z kobietami, bo wszystko jest molestowaniem.

Niestety jest to nadinterpretacja naszych intencji. Wymieniamy wiele sytuacji, które przytrafiają się kobietom na co dzień, ale prosimy Respondentki każdorazowo, aby wybrały te, które ich zdaniem były jakąś formą molestowania czy przemocy. Często żartobliwa uwaga rzucona w towarzystwie może być z pozoru dobrym żartem, gdy tak naprawdę sprawia komuś ogromną przykrość. Dlatego proponujemy tak szeroki katalog przypadków i prosimy o indywidualną ocenę.

Co istotniejsze, w ŻADNYM z pytań  nie posługujemy się słowem mężczyzna, zawsze posługujemy się zwrotem ktoś, później pytając o płeć sprawcy, więc może to być równie dobrze kobieta!! Ten zarzut jest niestety wynikiem powielania stereotypów, a nie naszych uprzedzeń :) .

P. Odpowiedź  „nie chcę udzielać odpowiedzi"  jest bez sensu. Będziecie to interpretować  jako traumę, a ankieta jest dobrowolna, więc jak się ktoś już zgłosił to powinien odpowiadać.

Dla nas odpowiedź  „nie chcę udzielać odpowiedzi" znaczy, że  „nie chcę udzielać odpowiedzi" :). Zadając tak intymne pytania nie możemy wymagać, aby Respondentka odpowiedziała obligatoryjne na wszystkie, bo raz się zgodziła wypełnić. Jeśli uzupełniła odpowiedzi na 20 pytań, i nie ma ochoty odpowiadać na 21, to my cieszymy się, że odpowiedziała na wszystkie pozostałe. Poza tym, przecież pewnych rzeczy może już nie pamiętać.

P: Ankieta miała być anonimowa, a jednak zapisuje się IP, jeśli nie da się wypełnić ankiety dwa razy.

Ankieta jest anonimowa. Zapisywanie IP (jeśli ktoś ma stałe) miało pozwolić na powrócenie do wypełniania ankiety jeśli ktoś zrobił sobie przerwę. Technicznie wygląda to zaś tak, że odpowiedzi Respondentek mam ja, zaś adresy IP Pan Administrator w Niemczech. Faktycznie stan przedstawia się tak, że nawet gdybym dostała te numerki to i tak nie wiedziałabym co z nimi począć :) . Naszym celem jest zebranie zbiorczych danych, a nie indywidualnych, w związku z tym, nie jesteśmy zainteresowani przypisywaniem danych do konkretnych osób czy IP.

P: Gwizdanie albo dowcip ma doprowadzić do depresji albo zaburzeń  jedzenia. To już chyba przesada.

Niestety nie. Podobnie jak z wyborem zdarzeń, które Studentki uznają za molestowanie, postąpiliśmy z ich konsekwencjami. Nie czuję się na siłach by powiedzieć, że takie wydarzenia może spowodować u dziewczyny takie skutki, a takich nie. Prosty przykład typowych zaczepek „Panów z budowy", którzy wykrzykują komplementy na widok przechodzących dziewczyn. I o ile „Kwiatuszku" i „Misiu" sama uznałabym za sympatyczne, tak, gdyby ktoś zawołał za mną „Pączusiu", to zastanowiłabym się pewnie nad łyżeczką cukru do kawy tego dnia. W czasach, gdy anoreksja i bulimia są problemem społecznym, nie można ich pominąć w tak kompleksowym badaniu.

P: Dlaczego nie pojawia się informacja ile pytań została do końca?

Jeśli odpowiem, że taka informacja- o postępie w wypełnianiu ankiety, nie pojawiała się ponieważ ankieta jest interaktywna i jej faktyczna długość zależy od indywidualnych odpowiedzi- to nie będę do końca prawdomówna… Ankieta jest długa, więc postawiliśmy na ciekawość i wytrwałość respondentek.

W dniach 7-9.02.2010 r. odbyło się w Barcelonie spotkanie robocze grantu GAP Gender-based Violence, Stalking and Fear of Crime,którego głównym celem było uzgodnienie harmonogramu kolejnych etapów projektu oraz omówienie dotychczasowych osiągnięć.

Podczas spotkania opracowano:

• model analizy danych uzyskanych z kwestionariusza online,
• scenariusz wywiadów z ekspertami,
• tryb współpracy z innymi Uczelniami krajowymi,
• model analizy danych zebranych podczas dyskusji zogniskowanych,
• wspólną platformę zawierająca wyczerpującą literaturę przedmiotu,
• szczegółowy plan działań na następne 18 miesięcy, wraz z przydzieleniem zadań dla każdego z partnerów.

W ramach projektu GAP Gender – based Violence, Stalking and Fear of Crime zakończone zostały dwa etapy badań.

Pierwszy z zakończonych etapów to etapów- ankieta online, która była skierowana do wszystkich Studentek UJ. Udział w niej wzięło 4021 Studentek. Obecnie, zebrane wyniki są analizowane na podstawie skryptu opracowanego przez brytyjski zespół. Trwają również prace nad poprawą metodologiczną kwestionariusza, w dużej mierze, dzięki cennym uwagom Respondentek, które zawierały swoje uwagi na końcu ankiety. Poprawiona wersja zostanie przedstawiona innym Uczelniom na terenie Polski i w krajach partnerskich (Niemcy, Hiszpania, Włochy, Wielka Brytania), w celu przeprowadzenia podobnych badań.

Drugim zakończonym etapem są dyskusje zogniskowane Studentek UJ, prowadzone przy pomocy Instytutu Socjologii UJ. Dyskusje obejmowały zagadnienia poczucia bezpieczeństwa na terenie miasta Krakowa i na Uniwersytecie, skupiały się zaś głównie na innowacyjnych propozycjach Studentek dotyczących poprawy systemu prewencji oraz pomocy osobom pokrzywdzonym na Uczelni. Odbyło się 7 spotkań, w których wzięło udział 40 uczestniczek. Każda ze Studentek otrzymała w prezencie drobny upominek (pendrive 1 GB).

Kolejnym etapem, do którego trwają przygotowania, są wywiady z ekspertami. Będą one prowadzone na przełomie kwietnia i maja z osobami, które specjalizują się w tematyce prewencji oraz reakcji na sytuacje związane z molestowaniem, nękaniem i przemocą seksualną. Wywiady we wszystkich krajach partnerskich zostaną przeprowadzone na bazie scenariusza opracowanego wspólnie przez zespół polski i brytyjski (link-konferencja Barcelona).

Wszystkie te działania mają na celu pomoc w zbudowaniu skutecznego modelu „dobrych praktyk" dla Uniwersytetu Jagiellońskiego, który zapewniałby realne bezpieczeństwo Studentów, a także w razie potrzeby, szybką reakcję na zaistniałe sytuacje.

Przez 3 miesiące (kwiecień, maj, czerwiec 2010) prowadzone były wywiady z ekspertami na terenie miasta Krakowa. Wywiady dotyczyły bezpieczeństwa studentek, stosowanych metod prewencji i interwencji oraz dobrych praktyk, które respondenci zalecają w zakresie poprawy bezpieczeństwa na uczelniach wyższych. Scenariusz wywiadu został przygotowany przez zespoły brytyjski i polski. Kryterium doboru ekspertów stanowiło zaangażowanie danego podmiotu (wynikające z wykonywanego zawodu/pełnionej funkcji i/lub faktycznie przejawiane niezależnie od pełnionej funkcji), w zapewnianiu bezpieczeństwa studentkom w kontekście szeroko rozumianej przemocy seksualnej (w tym udzielanie pomocy w przypadku naruszenia ich wolności seksualnej). Można wyróżnić cztery kategorie respondentów:

• przedstawiciele instytucji i organizacji powiązanych strukturalnie lub funkcjonalnie z Uniwersytetem Jagiellońskim,
• koordynatorzy bezpieczeństwa na innych uczelniach krakowskich,
• przedstawiciele instytucji państwowych szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości działających na terenie miasta,
• przedstawiciele miejskich instytucji oraz organizacje pozarządowe udzielających pomocy osobom potrzebującym, których działalność wiąże się bezpośrednio z problematyką badań.

Łącznie przeprowadzono 21 wywiadów z 26 respondentami. Zebrane dane pozwoliły na dokonanie kompleksowej analizy bezpieczeństwa studentek oraz uzupełnienie wiedzy o ciekawe modele dobrych praktyk stosowanych na innych uczelniach.

W konsekwencji zakończenia trzech etapów badań (ankieta on-line, dyskusje zogniskowane ze studentkami UJ, wywiady z ekspertami), zespół badawczy opracował model prewencji i interwencji dla Uniwersytetu Jagiellońskiego. Model zawiera propozycje działań prewencyjnych w zakresie zapewniania bezpieczeństwa studentom,  procedur odnoszących się do reakcji uczelni na zdarzenia związane z molestowaniem seksualnym, nękaniem lub przemocą seksualną, jak tez propozycje rozwinięcia współpracy z innymi ośrodkami zajmującymi się pomocą ofiarom przemocy oraz innymi krakowskimi uczelniami w tym zakresie.  Model został przedstawiony Rektorowi UJ.

W styczniu 2011r. został zakończony kolejny etap badań, którym było przeprowadzenie ankiety on-line na innych uczelniach w Polsce. W projekcie uczestniczyło siedem uczelni różnego typu i o różnym profilu (uniwersytety, szkoły zawodowe, techniczne itp.) z obszaru całego kraju. W badaniu udział wzięło ponad 7800 studentek. Zebrane dane pozwolą na dokonanie diagnozy sytuacji w zakresie molestowania seksualnego oraz umożliwią stworzenie modelu dobrych praktyk dla uczelni wyższych w zakresie reakcji na takie zdarzenia oraz przeciwdziałania im. Model będzie mógł być wykorzystywany jako baza do tworzenia indywidualnych rozwiązań w poszczególnych uczelniach.