Katedra Socjologii Prawa

Płaskie ontologie a prawo i jego ontologia/Flat Ontologies, Law and Its Ontology

Kierownik badań/Principal Investigator

Dr Michał Dudek

michal.dudek@uj.edu.pl

Podmiot finansujący badania/Research Funder

Narodowe Centrum Nauki/National Science Centre (konkurs/competition SONATA 14)

Co tak naprawdę składa się na współczesne prawo, prawo państw Zachodu, czy Globalnej Północy? Czy stanowią je teksty aktów prawnych tworzone przez ciała legislacyjne, czy także odpowiednie działania ludzi, podobne sposoby myślenia i intencje oraz konkretne instytucje? A może prawo jest nie tylko dzięki tekstom, ludziom i ich działaniom względem siebie, a tak naprawdę prawo istnieje także dzięki budynkom, pomniejszym przedmiotom materialnym, jak np. papier i przybory do pisania, czy w końcu całym infrastrukturom, jak energetyczna czy Internet? Jeśli prawo jest złożone z wielu części składowych i to także takich, które nie dają się sprowadzić do tekstu, języka, aktywności ludzi, czy ich stanów świadomościowych, to jak wszystkie komponenty prawa mają się do siebie i większej całości, którą współtworzą? Czy prawo jest sprowadzalne do swoich składowych, czy też jako większa całość posiada właściwości nie dające się wytłumaczyć przez cechy poszczególnych części, a nawet sumę tych części? Jeśli prawo zachodnie czy też Globalnej Północy istnieje także dzięki przedmiotom i całym infrastrukturom materialnym oraz odnosi się do nich, to, co się stanie, gdy ich zabraknie, ulegną modyfikacjom czy zniszczeniu? Przykładowo, czy dla prawa, jego istnienia i funkcjonowania, obojętne są przerwy w dostawie prądu?

Z perspektywy dotychczasowych dominujących sposobów myślenia o prawie na gruncie nauk prawnych, powyższe pytania mogą być uznane za zaskakujące i niecodzienne. Zdecydowana część ontologii prawa – kierunku badań traktującego o tym, czym jest prawo, jaka jest jego najbardziej podstawowa charakterystyka, czy skład – ujmuje prawo przez pryzmat takich ludzkich zachowań czy właściwości jak intencje, wspólne w skali populacji sposoby myślenia, konwencje społeczne, instytucje czy nadawane znaczenia. Inne składowe świata, jak np. materialne, naturalne bądź sztuczne środowisko, jeśli wprost uwzględniane, najczęściej stanowią jedynie podstawę dla znaczeń czy praktyk społecznych, a nie coś, co może wymusić nawet ich gwałtowne zmiany czy przeobrażenia. Natomiast, takie właśnie spojrzenie na świat oferują szeroko komentowane we współczesnej humanistyce, filozofii i naukach społecznych tak zwane płaskie ontologie. Są to teorie mówiące o składzie świata i bytów w nim występujących bez jakiegokolwiek wywyższania jakiejś jednej kategorii bytu nad pozostałe. W świetle płaskich ontologii nie należy ujmować, na przykład człowieka i jego właściwości czy aktywności jako kategorii istotniejszych od innych elementów świata, tylko wszystko należy traktować jako równie istotne. To właśnie z perspektywy płaskich ontologii wątpliwe wydaje się de facto wywyższanie człowieka, jego cech i działań w wytłumaczeniach, czym jest prawo i z czego ono się składa. Zamiast tego, płaskie ontologie sugerują by każdy element faktycznie współtworzący złożone zjawisko prawa traktować poważnie i na tej samej stopie co części składowe bezpośrednio związane z człowiekiem, jego działaniami i relacjami społecznymi. To właśnie płaskie ontologie inspirują do powyższych pytań.

Projekt „Płaskie ontologie a prawo i jego ontologia” jest pierwszą próbą skonfrontowania bardzo inspirującego i szeroko komentowanego sposobu myślenia – płaskich ontologii, na ich wybranych przykładach: monadologii Gabriela Tarde’a, teorii aktora-sieci Bruno Latoura, ontologii zorientowanej na przedmioty Grahama Harmana, teorii asemblażu Manuela DeLandy i realizmu sprawczego Karen Barad – z współczesnym prawem i tym, jak jest ono ujmowane przez bardziej znane ontologie prawa. Taka konfrontacja – zakładająca przede wszystkim skupioną, krytyczną analizę literatury – ma na celu odpowiedź na dwa zasadnicze problemy badawcze. Przede wszystkim, czy płaskie ontologie faktycznie są wszechogarniającymi koncepcjami i tym samym są adekwatne do współczesnego prawa? Poza tym, w jakim sensie płaskie ontologie winny w ogóle interesować przedstawicieli nauk prawnych, czy innych uczonych zajmujących się prawem i podstawowymi pytaniami na temat ontologii prawa? Hipotezy projektu są następujące. Prawo, z uwagi na niektóre swoje właściwości czy składowe, jest problematycznym przedmiotem analiz dla pewnych płaskich ontologii, a zatem nie można powiedzieć, że są one w pełni adekwatne do prawa. Mimo to, stanowią one dużą i wartościową inspirację dla nauk prawnych wskazując dla nich nowe problemy teoretyczne, ale też sugerując nowe sposoby myślenia o prawie o znaczeniu praktycznym. Ostatecznie, projekt dąży do zlikwidowania wyraźnej luki między płaskimi ontologiami, które doczekały się wielu komentarzy i aplikacji w naukach społecznych, a naukami prawnymi i ontologiami prawa, które dotychczas w wyraźny sposób nie nawiązały szerokiego dialogu z różnymi odróżnialnymi płaskimi ontologiami. To zaś jest korzystne dla obu stron tej konfrontacji.

What really makes up the contemporary law, the law of the Western or the Global Northern countries? Is it the texts of legal acts created by legislative bodies, or also certain human activities, similar ways of thinking and intentions as well as specific institutions? Or maybe the law is not only because of the texts, people and their actions towards each other, but actually the law exists also thanks to buildings, minor material objects, such as paper and writing utensils, or finally whole infrastructures, such as electric or the Internet? If the law is composed of many parts, and also those that cannot be reduced to the text, language, activity of people, or their mental states, how do all the components of law relate to each other and to the greater whole they co-create? Is the law reducible to its components, or is it as a bigger whole inexplicable by the characteristics of individual parts, or even the sum of these parts? If Western or Global Northern law exists because of objects and whole material infrastructures and also refers to them, then what would happen when they are gone, modified or destroyed? For example, are electricity interruptions indifferent to law, its existence and functioning?

From the perspective of the current dominant ways of thinking about the law in legal sciences, the above questions can be considered surprising and unusual. The vast majority of ontology of law – a field of research treating about what the law is, what is its most basic characteristics or composition – addresses the law through the prism of such human behaviors or properties as intentions, common ways of thinking in the population, social conventions, institutions or imposed meanings. Other components of the world, such as material, natural or artificial environment, even if directly taken into account, most often are treated only as the basis for meanings or social practices, and not as something that can even enforce their rapid changes or transformations. On the other hand, such a view of the world is offered by so-called flat ontologies, widely commented on in contemporary humanities, philosophy and social sciences. They are theories about the composition of the world and entities existing in it without any elevation of any category of being over the other. In the light of flat ontologies, for example, one should not treat human and its properties or activities as categories more important than other elements of the world, only everything should be treated as equally important. It is from the perspective of flat ontologies that it seems doubtful to exalt people, their properties and actions in the explanations of what the law is and what it consists of. Instead, flat ontologies suggest that every element that actually co-creates a complex phenomenon of law should be treated seriously and on an equal footing with the components directly related to human, its actions and social relations. It is flat ontologies that inspire the above questions.

“Flat Ontologies, Law and Its Ontology” project is the first attempt to confront a very inspiring and widely commented way of thinking – flat ontologies, on their selected examples: Gabriel Tarde’s monadology, Bruno Latour’s actor-network theory, Graham Harman’s object-oriented ontology, Manuel DeLanda’s assemblage theory and Karen Barad’s agential realism – with contemporary law and how it is grasped by the more well-known ontologies of law. Such a confrontation – based primarily on a focused, critical analysis of literature – is aimed at answering two fundamental research problems. First of all, are flat ontologies actually all-encompassing frameworks and are therefore adequate to contemporary law? Next to that, in what sense should flat ontologies be of interest to representatives of legal sciences or other scholars dealing with law and basic questions about ontology of law? The hypotheses of the research project are as follows. The law, due to some of its properties or components, is a problematic subject of analysis for certain flat ontologies, and thus it cannot be said that they are fully adequate to the law. Nevertheless, they constitute a large and valuable inspiration for legal sciences, pointing to new theoretical problems for them, but also suggesting new ways of thinking about law of practical significance. Ultimately, the project aims to eliminate the clear gap between flat ontologies, that have been widely commented and applied in social sciences, and legal sciences and ontologies of law, that so far clearly failed to establish a broad dialogue with various distinguishable flat ontologies. This is beneficial for both sides of this confrontation.