Katedra Socjologii Prawa

Dr hab. Mateusz Stępień, prof. UJ

mateusz.stepien@uj.edu.pl

Przedmiot podstawowy (z ćwiczeniami) dla kierunku Prawo (tryb stacjonarny i niestacjonarny) (7 ECTS) bez wymagań wstępnych.

Zajęcia mają na celu zapoznanie studentów z aktualnymi problemami i analizami socjologiczno-prawnymi dotyczącymi poszczególnych etapów działania prawa (od kształtowania i tworzenia aż po jego (nie)skuteczność na poziomie jednostki – zarówno laika jak i prawnika). W efekcie student posiądzie konkretne zdolności i kompetencje istotne dla refleksyjnego wykonywania pracy prawnika.

1. Miejsce i zadania socjologii prawa na tle innych nauk prawnych (trzy paradygmaty badania prawa, cele socjologii prawa).
2. Wielość systemów normatywnych i funkcje prawa (typologizacja różnych narzędzi podtrzymywania i przywracania porządku, różne rodzaje norm społecznych).
3. Kultura prawna (sposoby rozumienia kultury prawnej, zalety oraz niebezpieczeństwa związane z posługiwaniem się pojęciem kultury prawnej, lekcje postkolonializmu – polska kultura prawna).
4. Aksjologia tworzenia prawa (podstawowe pojęcia realizmu aksjologicznego, strategie osiągania wartości przez prawo, specyfika prawa jako “narzędzia” realizacji wartości, model “formalistyczny” i “aksjologiczny” uzasadnienia aktu tworzenia prawa, instytucja OSR).
5. Partycypacja publiczna w tworzeniu regulacji przez administrację publiczną (regulacyjne zadania administracji publicznej, wybrane metody partycypacji publicznej).
6. Komunikowanie prawa (socjalizacja prawa a komunikowanie prawa, współczesne dyskusje nad problematyką ignorantia iuris nocet, źródła wiedzy o normach prawnych, narzędzia optymalizacji komunikowania prawa, w tym, wizualizacja prawa).
7. Świadomość prawa i postawy wobec prawa (rozumienie świadomości prawnej w tradycji polskiej i amerykańskiej, badania empiryczne nad świadomościom prawną, klasyfikacja postaw wobec prawa).
8. Psychospołeczne zjawiska na sali sądowej (ogólna charakterystyka zjawisk i badań dotyczących sali sądowej, komunikacja niewerbalna, nowe technologie, architektura sali sądowej).
9. Procesy decyzyjne sędziów (cechy decyzji stosowania prawa na tle innych decyzji, przegląd dominujących koncepcji opisujących procesy decyzyjne sędziów, heurystyki sędziowskie, normatywne modele orzekania sądowego).
10. Uzasadnienia sądowe (klasyczny i “krytyczny” sposób patrzenia na uzasadnienia sądowe, przegląd socjologicznych badań uzasadnień sądowych, wykorzystywanie nietekstualnych elementów w treści uzasadnień, sposoby badania uzasadnień sądowych).
11. Socjologia zawodów prawniczych (stres i wypalenie zawodowe w zawodach prawniczych, empatia sędziowska).
12. Skuteczność prawa (pojęcie skuteczności i pojęcia pokrewne, skuteczności prawa a przestrzeganie prawa, różne rozumienia skuteczności: polityczna, komunikacyjna, psychologiczna, behawioralna, aksjologiczna, prawny efekt placebo).
13. Proces badawczy (etapy procesu badawczego, ilustracja najważniejszych metod przy pomocy przykładów konkretnych badań).

1. Egzamin w formie open book

Na egzaminie pisemnym obowiązuje materia wykładowa i ćwiczeniowa. Egzamin w formie open book składa się z 5 pytań otwartych (4 z wykładów oraz 1 z materii ćwiczeniowej). Za każde pytanie można uzyskać od 0 do 4 punktów. Pytania nawiązują bezpośrednio do materii poruszanej na kursie, ale odpowiedz na nie będzie wymagała indywidualnej oraz samodzielnej pracy studenta. O godzinie rozpoczęcia egzaminu, osoby zapisane w USOS na dany termin dostaną drogą e-mailową arkusz w formacie .doc z pytaniami (oraz ew. materiały). Egzamin trwa godzinę (60 minut). Po jej upływie studenci mają 5 minut na odesłanie na adres prowadzącego arkuszu zawierającego własne odpowiedzi na zadania pytania. Nieodesłanie arkuszu w wymaganym czasie oznacza ocenę niedostateczną.

Udział materii ćwiczeniowej w treści egzaminu oraz korzyści związane z zaliczeniem ćwiczeń zostały ustalone w ten sposób, że studenci z zaliczeniem ćwiczeń mają doliczane 2, 3 lub 4 punkty (w zależności od ilości plusów uzyskanych na ćwiczeniach) do punktów uzyskanych na egzaminie. Dotyczy to ich pierwszego podejścia do egzaminu.
 
Do przedterminu („z konsekwencjami") mogą podchodzić studenci z zaliczonymi ćwiczeniami.

2. Esej

Możliwość zaliczenia przedmiotu przez napisanie i obronę eseju (7-12 stron, z przypisami i bibliografią) jest uzależniona od spełnienia warunków do zaliczenia ćwiczeń: (1) uzyskania minimum 6 plusów za aktywność; (2) wykazania odpowiedniej obecności na zajęciach ćwiczeniowych (nie można przekroczyć 2 nieobecności na ćwiczeniach). Student, który uzyskał odpowiednią ilość punktów i chce pisać esej, musi najpierw skonsultować temat eseju z dr hab. Mateuszem Stępniem. Aby uzyskać akceptację tematu, należy przesłać nie tylko sam tytuł, ale także abstrakt na około 250 słów. Temat musi być ostatecznie zatwierdzony najpóźniej do 31 maja (dopuszczalna jest forma elektroniczna zatwierdzenia tematu). Eseje muszą dotyczyć materii wykładowej – warunkiem zaakceptowania propozycji eseju jest wskazanie, z którym tematem wykładowym łączy się dana problematyka. W trakcie opracowywania eseju, student może (a nawet powinien) konsultować się dodatkowo z prowadzącymi ćwiczenia (mailowo bądź w ramach ich dyżurów). Ostateczny termin oddawania esejów: 15 VI. Po otrzymaniu od studentów esejów, są one najpierw sprawdzane przez program antyplagiatowy. Po pozytywnej weryfikacji antyplagiatowej, prowadzący przedmiot przystępuje do oceny esejów i po ich pozytywnej ocenie wyznacza terminy w ramach swoich dyżurów na obrony w czasie czerwcowej sesji egzaminacyjnej. Obrona odbywa się w formie rozmowy z prowadzącym przedmiot na temat przygotowanego przez studenta eseju. Warunkiem zaliczenia przedmiotu i podstawą oceny jest pozytywna weryfikacja zarówno eseju, jak i jego obrony. Negatywna ocena eseju i jego obrony skutkuje wpisem 2.0 z danego terminu w systemie USOS. W takiej sytuacji student może podejść do drugiego terminu egzaminu w normalnym trybie.

Literatura podstawowa

1. A. Kociołek-Pęksa, M. Stępień (red.), Leksykon socjologii prawa, C.H. Beck 2013.

Literatura uzupełniająca

1. M. Dudek i inni (red.), Przestrzenny wymiar prawa, Nomos, Kraków 2018.
2. K. Pałecki (red.), Neutralization of Values in Law, Wolters Kluwer, Warszawa 2013.
3. M. Stępień, Frank, Arche, Sopot 2018.
4. A. Sarat, P. Ewick (red.), The Handbook of Law and Society, Wiley, Oxford 2015.
5. M. Stępień, Responsywna administracja publiczna, Toruń 2008.
6. M. Dudek, M. Stępień, Courtroom Power Distance Dynamics, Springer, Cham 2021.